Hiện tượng tảo nở hoa (hay còn gọi là bloom tảo) trong ao nuôi tôm là sự phát triển bùng phát nhanh chóng về số lượng của một hoặc một số loài tảo, đặc biệt là tảo lục, tảo lam hoặc tảo silic. Đây là một hiện tượng thường gặp trong nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là ao nuôi tôm thâm canh. Người nuôi có thể nhận biết qua các dấu hiệu trực quan như nước ao đột ngột chuyển màu đậm, nổi váng dày và có mùi tanh nồng. Đây là một tín hiệu cảnh báo môi trường ao nuôi đang mất cân bằng nghiêm trọng.

 

Hiện tượng tảo nở hoa trong ao nuôi

Tảo nở hoa gây ảnh hưởng tiêu cực đến con Tôm

Tảo có vai trò quan trọng trong hệ sinh thái ao nuôi, nhưng khi mất cân bằng lại trở thành “con dao hai lưỡi” đe dọa sức khỏe và năng suất nuôi tôm. Người nuôi cần hiểu rõ cơ chế phát triển và tác động của tảo để chủ động phòng ngừa, giám sát và xử lý đúng cách, tránh thiệt hại nặng nề.

Ao nuôi bị nhiễm Tảo giáp (Dinoflagellates) khiến ao tôm có màu đỏ khi chúng nở hoa

1. Thiếu oxy vào ban đêm – “kẻ giết thầm lặng”

• Ban ngày, tảo sử dụng ánh sáng mặt trời để quang hợp, tạo ra oxy – giúp tăng lượng oxy hòa tan trong nước.
• Ban đêm, tảo ngừng quang hợp và chuyển sang hô hấp, tiêu thụ oxy hòa tan.
• Khi mật độ tảo quá cao, lượng oxy bị tiêu thụ vào ban đêm tăng đột biến, khiến tôm dễ bị thiếu oxy trầm trọng, dẫn đến tôm nổi đầu, chết rải rác hoặc chết hàng loạt vào rạng sáng.
• Tình trạng này đặc biệt nguy hiểm trong những ngày trời âm u hoặc nắng nóng kéo dài.

2. Tạo độc tố – đặc biệt là từ tảo lam

• Một số loài tảo lam (Cyanobacteria) khi phát triển quá mức sẽ tiết ra độc tố (Cyanotoxins) ảnh hưởng trực tiếp đến tôm.
• Các chất độc này có thể gây tổn thương gan, ruột, mang, hệ thần kinh và hệ miễn dịch của tôm.
• Tôm bị phơi nhiễm có biểu hiện: đục cơ, giảm ăn, nổi đầu, lờ đờ, chết rải rác, hoặc dễ nhiễm các bệnh như hoại tử gan tụy (EMS/AHPND).
• Độc tố còn tích tụ trong bùn đáy, tạo nguy cơ bùng phát bệnh trong các vụ nuôi sau.

3. Biến động pH lớn – gây sốc cho tôm

• Tảo quang hợp mạnh vào ban ngày làm pH nước tăng cao (có thể vượt ngưỡng 9.0).
• Ban đêm, khi tảo hô hấp mạnh, pH lại giảm đột ngột.
• Sự dao động lớn của pH trong ngày làm tôm bị sốc sinh lý, giảm khả năng hấp thụ khoáng, gây stress kéo dài.
• Tôm bị stress sẽ giảm ăn, chậm lớn, yếu sức đề kháng và dễ mắc bệnh

4. Ô nhiễm đáy ao – nơi trú ẩn của “tử thần vô hình”

• Khi mật độ tảo quá dày và chết hàng loạt (do thay đổi nhiệt độ, pH, hay mật độ dinh dưỡng thay đổi), xác tảo lắng xuống đáy ao.
• Quá trình phân hủy xác tảo sinh ra nhiều khí độc như H₂S (Hydrogen Sulfide), NH₃ (amoniac), CH₄…, gây ô nhiễm môi trường nước.
• Những khí này có thể gây ngạt mang, phá vỡ cấu trúc tế bào, và đầu độc gan tụy của tôm.
• Đáy ao ô nhiễm còn khiến vi sinh có lợi bị tiêu diệt, tạo điều kiện cho vi khuẩn gây bệnh phát triển.

5. Cản trở ánh sáng – ức chế vi sinh có lợi

• Mật độ tảo dày làm nước ao đục, cản trở ánh sáng chiếu xuống đáy.
• Vi sinh vật có lợi (vi khuẩn nitrat hóa, vi khuẩn phân hủy hữu cơ…) cần ánh sáng và điều kiện môi trường ổn định để hoạt động.
• Khi ánh sáng bị che khuất, các vi sinh này bị ức chế hoặc chết, làm suy giảm khả năng tự làm sạch của ao, gây tích tụ chất thải và gia tăng mầm bệnh.

Nguyên nhân gốc rễ của tảo nở hoa

Sự bùng phát của tảo không phải là ngẫu nhiên, mà là kết quả trực tiếp của việc môi trường nước bị phú dưỡng, tức là dư thừa một lượng lớn chất dinh dưỡng. Nguồn dinh dưỡng này chủ yếu đến từ các hoạt động quản lý hàng ngày, bao gồm lượng thức ăn thừa không được tôm, cá sử dụng hết, và chất thải từ chính vật nuôi tích tụ lâu ngày dưới đáy ao.

Bên cạnh đó, các yếu tố môi trường khác cũng đóng vai trò xúc tác quan trọng. Thời tiết nắng nóng kéo dài, cường độ ánh sáng cao cùng với việc nước ao tù, ít được lưu thông sẽ tạo ra một điều kiện lý tưởng, một “lò ấp” hoàn hảo để tảo hấp thụ lượng dinh dưỡng dư thừa và phát triển với tốc độ bùng nổ.

Phác đồ xử lý và phòng ngừa từ gốc

Khi tảo đã nở hoa, cần áp dụng ngay một phác đồ xử lý khẩn cấp. Trước hết, phải cắt nguồn dinh dưỡng bằng cách giảm mạnh hoặc ngưng cho ăn, đồng thời vận hành tối đa hệ thống quạt nước và sục khí để đảm bảo oxy. Ngay sau đó, việc sử dụng men vi sinh (probiotics) liều cao sẽ giúp các vi khuẩn có lợi cạnh tranh với tảo và phân hủy lượng hữu cơ dư thừa.

Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp tình thế. Để phòng ngừa từ gốc, người nuôi phải quản lý chặt chẽ lượng thức ăn hàng ngày, bổ sung vi sinh định kỳ và thường xuyên xi-phông đáy ao để giữ môi trường luôn sạch sẽ, không cho tảo có cơ hội bùng phát.

 

Quản lý tảo là quản lý cả vụ nuôi

Tảo nở hoa không phải là một sự cố ngẫu nhiên, mà là hồi chuông cảnh báo về một quá trình quản lý ao nuôi chưa tối ưu. Do đó, việc kiểm soát tảo thành công không thể trông chờ vào một loại hóa chất đặc trị để xử lý phần ngọn. Thay vào đó, nó đòi hỏi một sự thay đổi trong tư duy, hướng đến việc quản lý bền vững và cân bằng hệ sinh thái.

Bằng cách quản lý chặt chẽ nguồn dinh dưỡng đầu vào và chủ động duy trì một hệ vi sinh vật có lợi, người nuôi đang trực tiếp can thiệp vào gốc rễ của vấn đề. Đây không chỉ là kỹ thuật xử lý tảo, mà là nền tảng của việc quản lý ao nuôi hiện đại. Khi đó, người nuôi sẽ không chỉ giải quyết được vấn đề tảo nở hoa, mà còn nắm giữ chìa khóa cho một vụ mùa an toàn và thắng lợi bền vững.